Việt Nam đóng góp trong cuộc chiến với rác thải điện tử trên thế giới

Khi mới bắt đầu làm việc cách đây hai thập kỷ tại chợ Nhật Tảo, ví như trung tâm mua bán máy móc và linh kiện điện tử cũ lớn nhất ở thành phố Hồ Chí Minh, ông Dam Chan Nguyen thường thu mua những chiếc máy tính có màn hình cồng kềnh và bộ xử lý nặng. Bây giờ ông chủ yếu làm việc với máy tính xách tay và thỉnh thoảng là MacBook.

Cửa hàng bán đầy những thiết bị điện tử tái chế ở Chợ Nhật Tảo, thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. Ảnh: AP Photo/Jae C. Hong

Dam Chan Nguyen luôn nỗ lực hết sức mình để giải cứu những chiếc máy tính đã hỏng.

Nhưng nguyên lý trọng tâm trong công việc của ông vẫn không thay đổi: "Không có gì bị lãng phí. Cái gì sửa được vẫn có thể dùng. Những gì có thể tận dụng được sẽ vẫn có thể tái sử dụng ở nơi khác. Và những gì không thể sẽ được bán như phế liệu.

"Chúng tôi tận dụng mọi thứ có thể," ông Dam Chan Nguyen nói.

Cửa hàng của ông Dam Chan Nguyen là một trong nhiều cửa hàng nằm trong khu chợ nổi tiếng là thiên đường linh kiện điện tử. Hầu hết các cửa hàng sửa chữa đều là căn phòng đơn chứa đầy các thiết bị điện tử cũ hoặc rác thải điện tử.

Thợ ở cửa hàng sẽ tham gia sửa chữa những món đồ như máy tính xách tay, điện thoại di động bị hỏng, ống kính máy ảnh, điều khiển tivi, thậm chí cả bộ điều hòa không khí.

Theo báo cáo của Liên minh Viễn thông Quốc tế của Liên Hợp Quốc và Viện đào tạo - nghiên cứu Liên hợp quốc (UNITAR), nhịp sống nhanh ở các thành phố trên thế giới đang tạo ra nhiều rác thải điện tử hơn bao giờ hết với khoảng 62 triệu tấn vào năm 2022, dự kiến sẽ tăng lên 82 triệu tấn vào năm 2030. Các nước châu Á đã tạo ra khoảng 1/2 số đó.

Ông Garam Bel, quan chức về rác thải điện tử tại Liên minh Viễn thông Quốc tế của Liên hợp quốc nhấn mạnh thế giới hiện đang tạo ra rác thải điện tử với tốc độ chưa từng có.

"Quản lý chất thải là rất quan trọng. Rác thải đang lấp đầy các bãi chôn lấp với tốc độ đáng báo động và các hóa chất nguy hiểm như chì rò rỉ ra môi trường và gây hại cho sức khỏe con người", ông Garam Bel nói.

Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, điều đó cũng có nghĩa là thế giới đang bỏ lỡ các nguồn tài nguyên có thể phục hồi - trị giá 62 tỷ USD vào năm 2022.

Giải quyết vấn đề rác thải điện tử hiệu quả

Cáp sạc và bộ đổi nguồn đã qua sử dụng chất đống tại một cửa hàng ở Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. Ảnh: AP Photo/Jae C. Hong

Chưa đến 1/4 rác thải điện tử được thu gom và tái chế đúng cách vào năm 2022. Hầu hết số lượng rác rơi vào tay những người lao động xử lý rác phi chính thức ở nhiều nơi trên thế giới. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, điều đó đúng với trường hợp ở các quốc gia Đông Nam Á, không có chất thải điện tử nào được thu gom hoặc tái chế chính thức.

Ông Dam Chan Nguyen, 44 tuổi, là một trong ba nhân viên của cửa hàng điện tử tái chế tại chợ Nhật Tảo. Những năm dài kinh doanh ở cửa hàng mang đến cho ông Nguyen mối quan hệ thân thiết với những khách hàng thường xuyên. Điều đó cũng đòi hỏi phải theo kịp các xu hướng và công nghệ luôn thay đổi, vì vậy ông đã không ngừng học hỏi qua bạn bè và internet.

Ông Nguyen làm việc 11 giờ mỗi ngày với mức lương hàng tháng khoảng 470 USD. Đây là công việc đòi hỏi khắt khe nhưng không đi kèm với phúc lợi sức khỏe hoặc kế hoạch nghỉ hưu.

Bên cạnh đó, tình trạng nắng nóng ngày càng tăng ở Thành phố Hồ Chí Minh. Cửa hàng nhỏ có thể giống như một cái lò nướng, đặc biệt là vào mùa hè. Những công nhân xử lý rác thải phi chính thức như Nguyen có thể giúp giải quyết vấn đề: Xử lý đủ lượng rác thải để việc tái chế có hiệu quả về mặt chi phí. Họ không chờ đợi mọi người mang đến.

Ở Việt Nam, công nhân xử lý rác thải đến tận nhà người dân và thu gom rác thải. Khi đó, họ có thể tận dụng được từ thùng rác ở các góc phố. Những người khác, như Nguyen, đã thành lập mạng lưới thu mua đồ điện tử bỏ đi.

"Chúng tôi tìm nguồn hàng đã qua sử dụng từ khắp mọi nơi - ai bán thì tôi mua," ông nói.

Các công ty tái chế rác điện tử chính thức thường có chứng nhận tháo dỡ và tái chế các thiết bị điện tử bằng máy móc phức tạp. Họ cũng thực hiện nhiều biện pháp phòng ngừa hơn đối với các rủi ro sức khỏe của rác thải điện tử, có thể bao gồm các thành phần độc hại.

Chẳng hạn, các quy trình thô sơ như nấu chảy bảng mạch nhựa để thu hồi đồng có giá trị có thể khiến con người tiếp xúc với các hóa chất có độc tính cao và dai dẳng gọi là dioxin, ở mức độ cao có liên quan đến dị tật bẩm sinh và ung thư. Một số thiết bị còn chứa thủy ngân.

Đồng, vàng, bạc và thậm chí một lượng nhỏ khoáng chất đất hiếm – cần thiết cho điện thoại thông minh, màn hình máy tính và bóng đèn LED – có thể được thu hồi từ quá trình tái chế. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, chỉ có khoảng 1% nhu cầu về 17 khoáng sản quan trọng đó được đáp ứng thông qua tái chế.

Liên minh Viễn thông Quốc tế của Liên hợp quốc, cho biết, hiện không có dữ liệu về số lượng khoáng sản được thu hồi thông qua tái chế không chính thức.

Những người tái chế rác thải chính thức nên cố gắng làm việc với những người lao động phi chính thức để tiếp cận được nhiều rác thải hơn mà không ảnh hưởng đến sinh kế của những người lao động phi chính thức.

Điều đó có thể có những lợi ích khác, như giảm thiểu rủi ro về sức khỏe cho người lao động phi chính thức. Sự hợp tác như vậy đã được thử nghiệm ở một số nơi. Chẳng hạn, tại thủ đô New Delhi của Ấn Độ, một công ty có tên EcoWork đã xây dựng không gian làm việc chung, nơi những người tái chế không chính thức có thể tháo dỡ rác thải của họ.

Họ có thể sử dụng máy móc hiện đại để thực hiện việc đó một cách an toàn hơn và tổng hợp lại đồng nghĩa với việc giá cả sẽ tốt hơn đồng thời tiết kiệm chi phí vận chuyển.

Deepali Khetriwal, người đồng sáng lập EcoWork cho biết bạn không thể chỉ nói: Hãy ngăn chặn khu vực phi chính thức xử lý rác thải điện tử.

Ông Nguyen cho rằng sự hợp tác tương tự giữa những người lao động rác thải chính thức và phi chính thức ở Việt Nam sẽ rất tốt cho những người lao động phi chính thức ở Việt Nam. Ông sẽ có nhiều máy tính hơn để sửa chữa và kiếm được nhiều tiền hơn.

"Nếu chúng tôi có thể chính thức hóa công việc của mình thì điều đó sẽ hoàn hảo", ông Nguyen nói thêm./.

Hồng Nhung