Thơm bùi xôi hạt ngà ngoóc

Bà Lao Thị Đâu, phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn đang chế biến xôi hạt ngà ngoóc

Những năm trở lại đây, xôi ngà ngoóc được nhiều người biết đến và có mặt trong mỗi mâm cơm phục vụ khách du lịch của người dân tộc Tày huyện Bắc Sơn. Nếu ai đã từng đặt chân đến Lạng Sơn vào những dịp này sẽ có dịp được thưởng thức xôi xôi ngà ngoóc – món ăn giản dị, dân dã mà đậm đà khó quên. Ngà ngoóc là một loại cây cho hạt được trồng chủ yếu ở các vùng núi phía Đông Bắc. Hạt ngà ngoóc là loại hạt nhỏ, hình tròn, khi ăn rất thơm ngon, béo ngậy, trong hạt chứa rất nhiều dầu, là loại hạt tốt cho sức khỏe. Loại cây này được trồng từ tháng 3 đến tháng 4 âm lịch và thu hoạch vào tháng Chạp. Loại cây này chỉ thích hợp với những vùng đất khí hậu mát mẻ. Chắc có lẽ vì vậy mà hạt vừng có hương vị đặc trưng không lẫn với những loại vừng khác. Khi đến mùa thu hoạch, những cây ngà ngoóc sẽ tự rụng lá, thân, quả khô lại. Sau đó, cây được chặt đem về đập, tách lấy hạt. Hạt được cất giữ, bảo quản trong các chum vại đặt trên gác bếp nhà sàn hoặc để nơi khô ráo, vì hạt rất dễ ẩm mốc, bị hỏng.

Để tìm hiểu về công đoạn chế biến xôi lá hạt ngà ngoóc truyền thống, chúng tôi có dịp đến thăm gia đình bà Lao Thị Đâu, số 59 đường Trần Quang Khải, phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn, người đã gắn bó với nghề làm xôi nhiều năm nay. Trong lúc đang tất bật chuẩn bị nguyên liệu, bà Đâu chia sẻ: Tôi sinh ra và lớn lên ở vùng quê thuộc xã Nhất Hòa, huyện Bắc Sơn. Ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã được mẹ dạy cách làm xôi hạt ngà ngoóc truyền thống của người dân tộc Tày. Đây là món xôi mà người dân tộc chúng tôi thường mang theo những buổi đi làm nương, làm rẫy hoặc khi nhà có khách quý, chủ nhà sẽ nấu xôi ngà ngoóc để thể hiện sự hiếu khách của mình. Xôi thường có màu trắng ngà được xen lẫn màu đen của hạt ngà ngoóc. Nguyên liệu chính để làm xôi là gạo nếp và không thể thiếu hạt ngà ngoóc. Trước đây, tôi làm xôi này chủ yếu để phục vụ gia đình nhưng khoảng 3 - 4 năm trở lại đây, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng, tôi bắt đầu làm xôi lá để bán. Trung bình mỗi tuần, tôi bán được từ 7 đến 9 kg xôi thành phẩm với giá 70 nghìn đồng/kg.

Để món xôi ngà ngoóc thơm ngon, mềm dẻo đúng vị thì khâu quan trọng nhất chính là chọn nguyên liệu. Gạo để làm xôi phải là gạo nếp cái hoa vàng của huyện Bắc Sơn. Hạt gạo phải to, tròn, bóng mẩy được ngâm với nước ít nhất 8 tiếng trước khi đồ xôi. Sau khi ngâm xong gạo được trộn với một chút muối để tạo hương vị đậm đà. Hạt ngà ngoóc sau khi hái về phải đem phơi khô để bảo quản được lâu hơn. Sau đó, hạt ngà ngoóc được người làm xôi giã nhuyễn trước khi trộn với gạo nếp đã đồ chín.

Sau khi đã hoàn thành tất cả các công đoạn sơ chế, người làm xôi sẽ cho gạo vào chõ và mang lên bếp đồ trong khoảng 40 phút. Muốn xôi ngon, người làm xôi phải chú ý đun lửa không quá to cũng không quá nhỏ. Khi nấu xôi phải dùng đũa tạo thành các lỗ nhỏ trên bề mặt gạo để hơi nước lan tỏa đều giúp cho hạt nếp chín kĩ hơn, tới khi hạt gạo nếp bóng và to tròn như bôi dầu mỡ, tơi và không bị nát là xôi đã chín.

Xôi hạt ngà ngoóc thành phẩm

Không có màu sắc cầu kỳ, bắt mắt như xôi gấc, xôi lá cẩm, xôi hạt ngà ngoóc thành phẩm hấp dẫn bởi màu trắng ngà xen lẫn màu đen của hạt ngà ngoóc, với hương vị ngọt thơm, dẻo bùi, đậm đà chất quê. Xôi rất dễ ăn, chỉ cần chấm cùng muối vừng hoặc ăn kèm với giò chả là hương vị càng thêm thơm ngon, hấp dẫn. Đặc biệt, xôi khi nhai kỹ sẽ có vị ngọt thanh, không gây nóng cổ như những loại xôi thông thường khác. Theo kinh nghiệm dân gian, hạt ngà ngoóc còn có tác dụng giải độc và bồi bổ sức khỏe rất tốt. Bằng hương vị nồng nàn, dân dã, xôi hạt ngà ngoóc đã dần chiếm được cảm tình của nhiều thực khách trên địa bàn tỉnh.

Bà Nguyễn Thị Thu Hà, phường Đông Kinh, thành phố Lạng Sơn chia sẻ: Có dịp được ăn thử món xôi ngà ngoóc vào đầu tháng 4/2023 do bà Lao Thị Đâu làm, tôi cảm thấy đây là món xôi rất ngon và lạ miệng, không bị khô cổ sau khi ăn như những món xôi khác. Cả người lớn và trẻ nhỏ trong gia đình ai cũng tấm tắc khen ngon. Sau khi thưởng thức món xôi ngà ngoóc, cứ mỗi dịp gia đình có cỗ, giỗ chạp tôi lại đặt từ 1 đến 2kg xôi để gia đình cùng thưởng thức.

Chẳng cần những nguyên liệu đắt đỏ, phức tạp, xôi hạt ngà ngoóc đã thành công chinh phục khẩu vị của thực khách bằng chính hương vị mộc mạc, dân dã nhất. Và có lẽ, chính cái phong vị nồng nàn, đậm hồn quê ấy đã để lại ấn tượng khó quên và biến món xôi này trở thành một thức quà bình dị gửi đến du khách thập phương. Bởi vậy, du khách nếu có dịp đến Lạng Sơn đừng quên thưởng thức hương vị độc đáo của món xôi ngà ngoóc dẻo thơm vùng biên ải Xứ Lạng.

MAI LINH - KIM CHI