Huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) đã xác định văn hóa không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực cho phát triển. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa được coi là nhiệm vụ quan trọng, có tính chất quyết định trong quá trình xây dựng nông thôn mới.
Nằm ở vùng đất cổ 'địa linh - nhân kiệt', đền Và - hay còn gọi là Đông Cung, thuộc địa bàn phường Trung Hưng (thị xã Sơn Tây), đã được xếp hạng Di tích cấp quốc gia năm 1964. Đền tọa lạc trên một quả đồi thấp, bao bọc xung quanh là rừng cây lim cổ thụ hàng trăm năm tuổi.
Vùng xứ Đoài, lễ hội đền Và được coi là lớn nhất. Cứ 3 năm dân địa phương tổ chức hội lớn (đại đám) một lần, vào các năm tí, mão, ngọ, dậu.
Đền Và còn gọi là Đông Cung, một trong 'Tứ trấn' cung lớn thờ thần núi Tản Viên, thuộc thôn Vân Gia, phường Trung Hưng, thị xã Sơn Tây. Từ nhiều năm qua, lễ hội Đền Và là một trong những lễ hội lớn và đông vui nhất xứ Đoài, đây được coi là cây cầu tâm linh bền vững, kết nối đông đảo Nhân dân đôi bờ Nam - Bắc sông Hồng.
Sơn Tây là mảnh đất có bề dày truyền thống văn hóa, lịch sử và đậm đặc những lễ hội. Với 244 di tích các loại, trung bình hằng năm, trên địa bàn thị xã có 65 lễ hội truyền thống diễn ra.
Ngày 29/10 (tức ngày 15/9 Âm lịch), Ban tổ chức lễ hội Đền Và tổ chức hội Đả ngư rằm tháng 9 năm Quý Mão 2023.
Quyết định số 1343 của UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã phê duyệt danh mục di tích được xếp hạng thực hiện tu bổ, tôn tạo phát huy giá trị tại các Làng văn hóa kiểu mẫu trên địa bàn theo Nghị quyết 06 của HĐND tỉnh.
Huyện Vĩnh Tường có 4 đơn vị được tỉnh Vĩnh Phúc lựa chọn xây dựng ' Làng văn hóa kiểu mẫu' đợt đầu gắn với phát triển du lịch, gồm: Thôn Bàn Mạch – Xã Lý Nhân; Thôn Duy Bình – Xã Vĩnh Ninh; Thôn Đông – Xã Phú Đa và Thôn Hệ - Xã Vĩnh Thịnh. Cả 4 làng đều có có di tích lịch sử văn hóa nối tiếng như đền Ngự Dội (xã Vĩnh Ninh), đền đá (xã Phú Đa), đình Hệ (xã Vịnh Thịnh) và đình Bàn Mạch, chùa Long Khánh (xã Lý Nhân).
Chiều 12/6, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xã Vĩnh Ninh (Vĩnh Tường) phối hợp với Ban Quản lý di tích Đền Ngự Dội ra mắt công trình thanh niên 'Số hóa di tích lịch sử - văn hóa Đền Ngự Dội'.
Tỉnh Vĩnh Phúc hiện có hơn 1.300 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có gần 500 di tích đã được xếp hạng. Tỉnh triển khai nhiều giải pháp để bảo tồn, phát huy các giá trị di tích lịch sử, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần trong nhân dân và giữ gìn giá trị văn hóa.
Lễ hội ngoài ý nghĩa văn hóa tâm linh, phong tục tập quán, thì ở khía cạnh kinh tế là một sản phẩm du lịch mang tính độc đáo. Tuy nhiên, với tình trạng nơi nào cũng tổ chức lễ hội rầm rộ, khuếch trương thanh thế, đã đến lúc các nhà quản lý cần tinh lọc bớt những lễ hội, chấm dứt những vấn đề phản cảm để phù hợp với cuộc sống hiện tại và tránh lãng phí…
Đền Ngự Dội tọa lạc trên cánh bãi La Phiên năm 603, nay thuộc thôn Duy Bình, xã Vĩnh Ninh, huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc). Lúc đầu gọi là quán Dội, đến năm 1989 được xây dựng lại và gọi là đền Ngự Dội- Nơi thờ đức Thánh Tản Viên Sơn (Con rể Vua Hùng đời thứ 18), vị Tổ của bách thần phương Nam và cũng là vị thần đứng đầu trong 'Tứ bất tử'. Năm 2014, đền Ngự Dội được công nhận là di tích Lịch sử- Văn hóa cấp tỉnh.
Ngày 5/2, lễ rước kiệu Thánh từ Đền Và, thị xã Sơn Tây qua sông Hồng sang Đền Ngự Dội, huyện Vĩnh Tường (tỉnh Vĩnh Phúc) đã diễn ra, thu hút rất đông người dân và du khách tham dự.
Đúng ngày Rằm tháng Giêng hôm nay (5/2), lễ rước tại lễ hội Đền Và chính thức được diễn ra với một đoạn rước vượt sông Hồng.
Sáng 5/2, lễ rước kiệu Thánh từ Đền Và, thị xã Sơn Tây qua sông Hồng sang Đền Ngự Dội, huyện Vĩnh Tường đã diễn ra, thu hút hàng ngàn người dân và du khách.
Theo phong tục cổ truyền, vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu, Đền Và sẽ mở hội chính với lễ rước long ngai bài vị Tam vị Đức Thánh Tản qua sông Hồng sang đền Ngự Dội thuộc xã Vĩnh Ninh (huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc). Xuân Quý Mão 2023, Đền Và vào kỳ chính hội và được tổ chức với quy mô lễ hội vùng. Hàng nghìn du khách thập phương đã tìm về Sơn Tây tham gia trẩy hội Đền Và.
Từ 10h đến 15h ngày 5/2/2023, giao thông thủy sông Hồng khu vực từ bến phà vượt sông của Lữ đoàn 249 tại Km233+00 (phường Phú Thịnh, TX Sơn Tây, Hà Nội) sang Đền Ngự Dội (xã Vĩnh Ninh, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc) tại khu vực Km236+000 bị hạn chế.
Chiều 4/2 (tức ngày 14 tháng Giêng), Thị ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam thị xã Sơn Tây cùng Ban Quản lý Di tích đền Và đã trang trọng tổ chức khai mạc Lễ hội Đền Và Xuân Quý Mão 2023.