Chuyện 'Chạy tiến độ' ban hành luật ở Đồi Capitol

Đạo luật CRA và tiền lệ năm 2017

Chưa đầy 4 tuần sau khi nhậm chức, Tổng thống Donald Trump cùng các trợ lý cấp cao của Nhà Trắng và một nhóm các nhà lập pháp đảng Cộng hòa đã tập trung tại Phòng Bầu dục để ký nghị quyết khai tử một quy định về năng lượng thời người tiền nhiệm Barack Obama. "Đây là một nghị quyết lớn - một nghị quyết quan trọng", ông Trump nói trong sự kiện năm 2017.

Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump ký nghị quyết hủy bỏ quy định về khai thác than của người tiền nhiệm Barack Obama, năm 2017. Ảnh: The Hill

Trong những tháng tiếp theo, Tổng thống Trump đã ký hơn một chục nghị quyết tương tự, hủy bỏ một loạt quy định của chính quyền cựu Tổng thống Obama về rất nhiều vấn đề, từ cải cách và giám sát tài chính, mua sắm quốc phòng, sử dụng đất cho đến thất nghiệp hay giáo dục.

Những nỗ lực kể trên được thực hiện nhờ việc ông Trump sử dụng một đạo luật ban hành năm 1996 có tên Đạo luật Đánh giá của Quốc hội (Congressional Review Act, hay CRA), cho phép một tổng thống mới, với sự giúp đỡ của các đồng minh trên Đồi Capitol, nhanh chóng loại bỏ các quy định được đưa ra trong những tháng cuối cùng của chính quyền trước.

CRA trao cho Quốc hội Mỹ quyền đảo ngược các quy định và sắc lệnh, nhưng quyền lực đó thường chỉ được thực hiện thành công sau các giai đoạn chuyển tiếp từ tổng thống này sang tổng thống tiếp theo.

Tòa nhà Quốc hội Mỹ đặt trên Đồi Capitol, Washington. Ảnh: Politico

Luật cho phép các thành viên của Quốc hội có thẩm quyền đưa ra các nghị quyết không tán thành nhằm vô hiệu hóa các quy định cuối cùng do ngành hành pháp đưa ra. Nó cũng bao gồm các điều khoản "theo dõi nhanh" phá vỡ các quy tắc chính của Thượng viện, cho phép các nghị quyết được ban hành với sự ủng hộ của đa số đơn giản với cuộc tranh luận hạn chế hoặc không có sửa đổi.

Các nghị quyết không tán thành sẽ chỉ có hiệu lực nếu chúng được cả Thượng viện và Hạ viện thông qua và đảm bảo chữ ký của tổng thống. Vì một tổng thống khó có thể ký một nghị quyết hủy bỏ một quy định do chính quyền của mình đưa ra nên ông Biden hồi tháng 4 đã phủ quyết một nghị quyết không tán thành có thể lật ngược quy định của Ủy ban Quan hệ lao động quốc gia. Nhưng, điều đó không ngăn cản các nhà lập pháp đưa ra hàng chục nghị quyết không tán thành mỗi năm để ghi điểm chính trị với các cử tri của họ.

“Bổn cũ” sẽ “soạn lại”?

Những người thân cận với ông Donald Trump tiết lộ với báo Wall Street Journal rằng, nếu giành được nhiệm kỳ thứ hai, cựu Tổng thống Mỹ có kế hoạch sử dụng chiến thuật tương tự để mổ xẻ càng nhiều quy định và đạo luật của ông Biden càng tốt.

Nếu ông Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử, đảng Cộng hòa tiếp tục kiểm soát Hạ viện và giành lại Thượng viện, các quan chức đảng Cộng hòa có thể nhắm mục tiêu các quy định cuối cùng được đưa ra 60 ngày làm việc trước khi kết thúc phiên họp gần nhất của Quốc hội.

Trong khi các nhà phân tích nói rằng "cửa sổ nhìn lại" - trong đó các quy định cuối cùng sẽ dễ bị tổn thương trước những nghị quyết của CRA - sẽ mở vào cuối tháng 5, khung thời gian đó là một ước tính có thể thay đổi nếu các nhà lập pháp hủy bỏ giờ giải lao hoặc thay đổi lịch trình của họ.

Một số nhà phân tích cho biết thời hạn để đưa ra các quy định cuối cùng có thể kéo dài đến tháng 7 hoặc tháng 8 một khi các phiên họp "pro forma", trong đó Hạ viện hoặc Thượng viện họp ngắn nhưng tiến hành ít công việc, được tính đến.

Tất cả những điều này phần lớn là lý thuyết trước khi ông Trump nhậm chức. Trước năm 2017, đạo luật CRA chỉ được sử dụng thành công một lần để lật ngược một quy định dưới thời chính quyền ông George Bush. Nhưng, ông Trump đã sử dụng đạo luật CRA 16 lần, một phần của chiến lược bãi bỏ quy định rộng lớn hơn bao gồm chính sách loại bỏ 2 quy định cho mọi quy định do chính quyền ông Trump ban hành.

Phát ngôn viên chiến dịch tranh cử của ông Trump, cô Karoline Leavitt cho biết cựu tổng thống sẽ bãi bỏ nhiều chính sách của người tiền nhiệm nếu đắc cử năm nay. Ảnh: NYT

Tổng thống Biden, người nhậm chức với sự kiểm soát của đảng Dân chủ đối với Hạ viện và Thượng viện, cũng sử dụng CRA nhưng ở quy mô nhỏ hơn nhiều. Ông đã ký các nghị quyết đảo ngược 3 quy tắc của chính quyền ông Trump, bao gồm nỗ lực của Cơ quan Bảo vệ môi trường của ông Trump nhằm rút lại các quy định về khí thải metal cho ngành dầu khí.

Bây giờ, ông Trump đang đe dọa sẽ dỡ bỏ hầu hết các chính sách của ông Biden thông qua một loạt hành động hành pháp nếu ông giành được nhiệm kỳ thứ hai. Giống như các tổng thống trước đây, ông Trump có thể ký một lệnh đóng băng tất cả các quy định được đề xuất, một động thái sẽ giúp dễ dàng hoàn tác các quy định này trước khi chúng được hoàn thành các thủ tục pháp lý. Ông cũng có thể hoàn tác nhiều sắc lệnh hành pháp của chính quyền ông Biden chỉ bằng một nét bút. Nhưng, việc tháo gỡ các quy định cuối cùng mà ông không thể lật ngược với CRA có thể khó khăn hơn, theo các nhà phân tích. Nó có thể sẽ yêu cầu đề xuất các quy định mới thay đổi các quy định hiện có, một quá trình có thể mất nhiều năm.

"Khi tái đắc cử, ông Trump sẽ ngay lập tức cắt giảm các quy định nặng nề của ông Biden, giải phóng ngành năng lượng trong nước của chúng ta và thực hiện một chương trình nghị sự ủng hộ người lao động sẽ nâng đỡ tất cả người Mỹ", phát ngôn viên chiến dịch tranh cử của ông Trump, cô Karoline Leavitt nói.

Nỗ lực phòng ngừa của ông Biden

Hiện tại, các trợ lý cấp cao của ông Biden cũng đang làm mọi thứ trong khả năng của họ để ngăn chặn ông Trump, với trọng tâm là ban hành càng nhiều quy định càng tốt trước khi chúng trở nên dễ bị lật ngược theo đạo luật năm 1996.

Các quan chức chính quyền Tổng thống Joe Biden cho biết họ có thời hạn đến cuối tháng 5 để hoàn thành các quy định quan trọng, mặc dù mốc thời gian đó có thể thay đổi do các quy tắc phức tạp và khó điều hướng của CRA.

Đó là lý do trong những tuần gần đây, Tổng thống Biden đã liên tiếp ban hành một loạt quy định có ý nghĩa sâu rộng. Vào tháng 4, các cơ quan Chính phủ Mỹ đã hoàn thiện gần 3 chục quy định liên quan đến các vấn đề kinh tế, nhiều hơn bất kỳ tháng nào trong nhiệm kỳ tổng thống của ông Biden, theo Trung tâm Nghiên cứu quy định của Đại học George Washington.

Các thông báo chính sách mới từ Nhà Trắng đang được đưa ra nhiều lần mỗi tuần về các vấn đề khác nhau, từ các quy tắc môi trường chặt chẽ hơn đến những hạn chế mới đối với các thỏa thuận không cạnh tranh. “Tất cả họ đều nhìn lại những gì đã xảy ra vào năm 2017 và nghĩ điều đó có thể lặp lại vào năm 2025”, Steven Balla, đồng Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu quy định của Đại học George Washington, chuyên gia phân tích Đạo luật Đánh giá Quốc hội, cho biết.

Chênh lệch về tỷ lệ ủng hộ giữa ông Trump và ông Biden tại các bang chiến trường trong cuộc thăm dò dư luận hồi tháng 4. Ảnh: FOX

Có thể kể ra đây một số ví dụ về việc Nhà Trắng đang “chạy tiến độ” gấp gáp như thế nào khi nỗ lực ban hành càng nhiều quy định càng tốt trước thời điểm một tổng thống mới có thể sử dụng CRA để hủy bỏ chúng. Chẳng hạn, tháng trước, Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ đã ban hành lệnh cấm các thỏa thuận không cạnh tranh, một biện pháp nhằm giúp hàng triệu người Mỹ chuyển đổi công việc dễ dàng hơn.

Tương tự, Cơ quan Bảo vệ môi sinh Hoa Kỳ (EPA) vừa ban hành 4 quy định riêng biệt để cắt giảm ô nhiễm từ than và các nhà máy điện chạy bằng khí đốt tự nhiên mới. Các quy tắc sẽ buộc các nhà cung cấp dịch vụ công cộng kiểm soát lượng khí thải carbon dioxide, thủy ngân và các hóa chất độc hại khác trong không khí, nước thải và tro than được lưu trữ trong ao.

Ngoài ra, EPA cũng ban hành các quy định nước sạch mới, trong đó yêu cầu các tiểu bang, thành phố và cộng đồng phải lọc khỏi nước sạch 6 loại hóa chất vĩnh cửu, được gọi là PFAS, có liên quan đến tổn thương gan, rối loạn miễn dịch, tử vong và chậm phát triển ở động vật sơ sinh, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC).

Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA), với tốc độ bất thường, cũng đã hoàn thành một quy tắc cho phép cơ quan giám sát ngành công nghiệp trị giá 10 tỷ USD cho các thử nghiệm do phòng thí nghiệm phát triển. FDA trước đó đã cố gắng điều chỉnh khu vực này nhưng bị chính quyền ông Trump cản trở. Cơ quan này cũng đưa ra một quy tắc cuối cùng nhằm tăng cường sự an toàn của nước được sử dụng để trồng trọt.

Các quy tắc mới ban hành của Bộ Giao thông - Vận tải Mỹ sẽ yêu cầu các hãng hàng không tự động hoàn tiền mặt khi chuyến bay bị hủy và tiết lộ các khoản phí như chi phí hành lý ký gửi sớm hơn trong quá trình đặt chỗ. Bộ này cũng công bố các quy tắc cuối cùng làm dịu các giới hạn đề xuất về tín dụng thuế cho xe điện.

Bộ Y tế và Dịch vụ nhân sinh Mỹ cũng đã hoàn thành một quy tắc dành cho những người thụ hưởng chương trình “Hành động trì hoãn cho trẻ em đến”, để những người tị nạn ở tuổi vị thành niên (được gọi là những “người mơ mộng”), đủ điều kiện nhận trợ cấp chăm sóc sức khỏe của Chính phủ Mỹ. Chính quyền Tổng thống Biden ước tính rằng 100.000 “người mơ mộng” có thể nhận được bảo hiểm y tế thông qua sáng kiến này.

Khi được hỏi về tốc độ ban hành quy định pháp luật kể trên, các quan chức chính quyền Tổng thống Biden coi nỗ lực này là một biện pháp phòng ngừa và nói rằng nó không nên được coi là một dấu hiệu cho thấy Nhà Trắng nghĩ rằng ông Trump sẽ giành chiến thắng trong cuộc bầu cử sắp tới.

Câu trả lời ấy có thuyết phục hay không thì tùy vào góc nhìn của mỗi người. Chỉ biết rằng, hiện tại ông Trump đang dẫn trước ông Biden trong nhiều cuộc thăm dò dư luận trước thềm cuộc bầu cử tổng thống, đặc biệt tại các bang chiến trường quan trọng như Wisconsin, Pennsylvania, Michigan, Arizona, Georgia, Nevada và Bắc Carolina.

Nguyễn Khánh