Sáng kiển Biển Đen sụp đổ -đòn giáng mạnh vào thị trường lương thực thế giới

Việc Nga rút khỏi thỏa thuận thời chiến có ý nghĩa quan trọng cho phép ngũ cốc xuất khẩu của Ukraine lưu thông qua Biển Đen đã làm gia tăng những mối lo ngại mới về an ninh lương thực toàn cầu.

Giá lương thực nhảy vọt

Giá lúa mì, ngô, đậu tương đồng loạt tăng sau thông tin Nga rút khỏi Sáng kiến Biển Đen, hay còn được gọi là Thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc qua Biển Đen. Cụ thể, giá lúa mì nhảy vọt 3% trong phiên đầu tuần, đạt mức 689,25 cent Mỹ/giạ (25,4kg), mức cao nhất kể từ ngày 28/6. Tuy nhiên, giá lúa mì hiện vẫn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh 1.177,5 cent/giạ thiết lập vào tháng 5/2022.

Thu hoạch lúa mì ở làng Zghurivka, Ukraine, vào ngày 9/8/2022. Ảnh: AP

Giá ngô trong phiên có lúc tăng lên mức 526,5 cent/giạ, còn giá đậu tương tăng tới 1.388,75 cent/giạ.

Trước đó hôm 17/7, Nga tuyên bố sẽ không gia hạn Sáng kiến Biển Đen chỉ vài giờ trước khi thỏa thuận hết hạn. Sáng kiến do Liên hợp quốc (LHQ) và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian ký vào tháng 7 năm ngoái được xem là một bước đột phá ngoại giao hiếm hoi nhằm ngăn chặn một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.

Sáng kiến Biển Đen đã được gia hạn 3 lần. Tuy nhiên, Nga nhiều lần cảnh báo rút khỏi thỏa thuận này khi chỉ trích về những hạn chế mà Moscow cho là cản trở việc xuất khẩu ngũ cốc và phân bón của Nga.

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nhắc lại những chỉ trích này trong cuộc điện đàm vào cuối tuần trước với Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa. Ông Putin nói rằng mục tiêu chính của Sáng kiến Biển Đen là cung cấp ngũ cốc cho các quốc gia có nhu cầu, bao gồm các quốc gia châu Phi, tuy nhiên đã không đạt được.

Giới phân tích cho rằng sự sụp đổ của Sáng kiến Biển Đen là một đòn giáng mạnh vào thị trường lương thực thế giới.

Trao đổi với CNBC, ông Simon J. Evenett, chuyên gia về thương mại toàn cầu và là giáo sư kinh tế tại Đại học St. Gallen, nhận định việc Nga rút khỏi Sáng kiến Biển Đen phản ánh “sự thất bại của một thỏa thuận vốn dĩ đã lung lay”. Ông trích dẫn dữ liệu vận chuyển của LHQ cho thấy số lượng các lô hàng lương thực xuất khẩu qua đường Biển Đen đã giảm dần từ đầu năm đến nay.

Áp lực tăng giá lương thực

Việc Nga rút khỏi thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen sẽ khiến nguồn cung lương thực bị ảnh hưởng. Các chuyên gia cho rằng những quốc gia có thu nhập thấp ở châu Phi và Trung Đông có thể sẽ trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào lúa mì của Nga - quốc gia chiếm hơn 20% lượng lúa mì xuất khẩu toàn cầu.

Theo chuyên gia Peter Ceretti từ công ty tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group, trong tương lai, việc chấm dứt thỏa thuận ngũ cốc sẽ gây thêm áp lực tăng giá lương thực khác, trong bối cảnh hạn hán ở châu Âu và sự khởi đầu của El Nino.

"Các thị trường bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi sự sụp đổ của Sáng kiến Biển Đen là các quốc gia ở Bắc Phi và khu vực Levant (phía Đông Địa Trung Hải) nhập khẩu khối lượng lớn ngũ cốc từ khu vực Biển Đen" - ông Ceretti nhận định với CNN.

Từ khi được ký kết vào tháng 7/2022, thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen đã giúp Ukraine xuất khẩu gần 33 triệu tấn lương thực thực phẩm ra 45 quốc gia trên toàn cầu.

Chính vì vậy, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres đã mô tả thỏa thuận này đóng một "vai trò không thể thiếu" trong an ninh lương thực toàn cầu.

Đầu tháng này, ông Guterres cho biết cần phải gia hạn Sáng kiến Biển Đen vào thời điểm xung đột, khủng hoảng khí hậu, giá năng lượng làm ảnh hưởng đến sản xuất và khả năng chi trả lương thực, trong khi 258 triệu người phải đối mặt với nạn đói ở 58 quốc gia trên toàn thế giới.

Tuần trước, ông Shaswat Saraf, giám đốc khẩn cấp của Ủy ban cứu trợ quốc tế tại Đông Phi, đã kêu gọi gia hạn thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc qua Biển Đen để đảm bảo an ninh lương thực cho khu vực đang bị mất mùa do hạn hán và lũ lụt.

Trong khi đó, ông Carlos Mera, người đứng đầu thị trường hàng hóa nông nghiệp tại ngân hàng Rabobank (Hà Lan) cho biết, mặc dù giới đầu tư đã dự đoán Sáng kiến Biển Đen có thể không được gia hạn, việc Nga rút khỏi thỏa thuận là một đòn giáng mạnh vào thị trường.

Sáng kiến này đã hỗ trợ ổn định giá cả và ngăn chặn tình trạng thiếu hụt trên khắp thế giới đang phát triển.

Theo ông Mera, Sáns kiến này đã hỗ trợ ổn định giá cả và ngăn chặn tình trạng thiếu hụt lương thực ở các nước đang phát triển. "Sau quyết định mới nhất của Moscow, Kiev buộc phải xuất khẩu hầu hết loại ngũ cốc và hạt có dầu qua biên giới đất liền và các cảng sông Danube. Điều này sẽ làm tăng đáng kể chi phí vận chuyển và gây thêm áp lực lên lợi nhuận của người nông dân” - ông Mera lưu ý thêm.

Sự sụp đổ của Sáng kiến có nguy cơ đẩy giá lương thực lên cao đối với người tiêu dùng trên toàn thế giới và đẩy hàng triệu người vào cảnh đói kém.

Nhà Trắng cho biết Sáng kiến này giữ vai trò “quan trọng” trong giảm giá lương thực toàn cầu, vốn đã tăng vọt sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự tại Ukraine vào tháng 2 năm ngoái.

Nguyễn Phương