Lệ Lý Hayslip: Cây có cội mới trổ cành xanh lá

Bà là người phụ nữ của hoạt động thiện nguyện, là chiếc cầu nối Việt - Mỹ khi về Việt Nam sáng lập tổ chức phi chính phủ Đông Tây Hội Ngộ và Làng Toàn Cầu. Ba mươi năm nay, bà đều đặn đi về giữa Việt Nam và Mỹ, mỗi năm 3 - 4 chuyến cho công việc thiện nguyện.

Lần trở về vào tháng 3 và 4.2024 này, bà dành thời gian giúp hai người bạn Mỹ giải quyết công việc của họ và cải tạo Làng Hy Vọng. Đặc biệt, đây là lần đầu tiên bà chia sẻ về người con trai nổi tiếng trong giới làm phim Hollywood, nhà sản xuất bộ phim vừa đoạt 7 giải Oscar 2024: Oppenheimer.

Bà có thể chia sẻ những việc bà thực hiện trong chuyến trở về lần này?

Lần trở về này tôi có ba việc. Thứ nhất, tôi đưa một cựu binh Mỹ từng phục vụ tại Quảng Nam vào năm 1968, 1969 tìm lại người quen. Khi ông tới một làng ở Hòa Vang, Quảng Nam, cả làng lúc đó tản cư hết. Ông gặp một bà mẹ mới đẻ sinh đôi mà ruồi, kiến bu đầy hai em bé. Ông đã nhờ trực thăng đưa hai em ra Đà Nẵng. Đó là ngày 25.9.1969. Từ đó suốt mấy chục năm, ông vẫn băn khoăn muốn biết hai em bé đó nay ra sao. Người cựu binh Mỹ nhờ tôi (lần thứ hai đến tìm kiếm) đưa về làng, ông dự định dắt vợ cùng sang Việt Nam, về làng này sống, để tìm kiếm tung tích hai cháu bé năm xưa.

Người thứ hai về Việt Nam cùng tôi là một nha sĩ Mỹ, có gia đình ba đời là nha sĩ. Ba ông từng về Việt Nam để khám răng cho trẻ em. Răng trẻ con vùng quê 10 cái thì 9 cái đã hư. Đơn cử như Làng Hy Vọng có 124 em đều bị hư răng hết. Ông về lần này để xin phép lưu hành loại thuốc giúp các em tránh sâu răng, nếu răng đã sâu, thì dùng thuốc này để giữ được răng mà không cần phải nhổ, trám.

Ở Quảng Nam, ông đi khám răng cho trẻ. Tôi cũng bắt đầu phát triển một phòng làm răng ở đây để chữa cho các em. Tôi cũng đưa ông ra Hà Nội để xin phép lưu hành loại thuốc này, giá cực kỳ rẻ mà tốt cho răng các em nhỏ.

Bà Lệ Lý Hayslip trao quà cho trẻ em Làng Hy Vọng (Đà Nẵng), trong chuyến về quê tháng 3.2024.

Việc quan trọng nữa là sau một thời gian không làm việc ở Làng Hy Vọng, lần này tôi về tu bổ, cải tạo, nâng cấp hoạt động của Làng. Làng Hy Vọng dành cho trẻ mồ côi, hoạt động đã 31 năm, với khoảng 800 em ra trường, có công ăn việc làm, có gia đình…

Tôi cần tập trung tu bổ Làng Hy Vọng vì sau đại dịch, trường xuống cấp dữ lắm. Năm ngoái tôi về làm gala gây quỹ, tìm người dạy tiếng Anh nhưng không thấm vào đâu. Tôi tìm được học bổng cho các em học ở Hà Nội, Sài Gòn và cả nước ngoài nhưng thật đau lòng là học bổng thì có mà không tìm ra em nào có khả năng để học.

Tôi cũng dành thời gian cho ngôi nhà của gia đình mình ở gần Non Nước, Ngũ Hành Sơn. Ông bà ta nói, cây có cội mới trổ cành xanh lá, nước có nguồn mới tỏa khắp rạch sông, làm người phải biết tổ tông, tổ tông không có như sông không nguồn. Nhà tôi 100 năm tuổi, dùng nơi này giáo dục truyền thống, văn hóa, dân tộc, lịch sử… thì tuyệt vời. Những người nước ngoài tôi đưa về đây đều rất thích thú.

Cái tên Hayslip của bà nguồn gốc từ đâu?

Người ở quê gọi tôi là bà Bảy, bà Lý. Hayslip là tên chồng sau của tôi. Tôi có ba con khác cha nhưng đều lấy tên Hayslip. Con trai đầu hiện sống ở Thụy Sỹ. Con trai giữa là nhà sản xuất phim Hollywood: Thomas Hayslip. Con út sinh năm 1975 làm âm nhạc, tên là Alan Hayslip.

Bà Lệ Lý và con trai - nhà sản xuất âm nhạc Alan Hayslip.

Là một người mẹ Việt Nam có thân phận đặc biệt vì hoàn cảnh chiến tranh, điều đó có ảnh hưởng đến ba người con của bà?

Hai con sau của tôi đều có vợ Việt. Vợ Thomas là người Việt gốc Hoa, sang Mỹ từ hồi 5 tuổi. Còn Alan có thời gian về Việt Nam làm việc 8 năm nên cưới vợ Việt rồi đưa sang Mỹ. Ngoài ba con ruột, tôi còn mười mấy con nuôi ở Việt Nam sang Mỹ sau 1975 mà không có cha mẹ. Nhà rộng nên tôi đem về nuôi hết. Mười mấy đứa đó giờ có công ăn việc làm, bảo lãnh cha mẹ sang...

Bà có mong hai cuốn sách của mình: Khi đất trời đảo lộn và Đứa trẻ thời chiến - Người phụ nữ thời bình được xuất bản ở Việt Nam?

Sách tôi xuất bản toàn cầu, dịch sang nhiều thứ tiếng nhưng không được xuất bản tại Việt Nam. Công ty in sách cho tôi bên Mỹ có về Việt Nam vài lần và có hỏi tôi đồng ý chịu kiểm duyệt để xuất bản tại Việt Nam không thì tôi nói không. Ai đọc tiếng Anh thì đọc, không thì đọc dịch tự động.

Thomas Hayslip được giới làm phim Việt Nam biết đến nhiều vì anh là nhà sản xuất bộ phim nổi tiếng Oppenheimer, phim có 344 giải thưởng toàn cầu, trong đó có đến 7 giải Oscar 2024. Anh cũng là nhà sản xuất của nhiều bộ phim Hollywood nổi tiếng khác như Thế giới khủng long: Vương quốc sụp đổ; Vệ binh dải Ngân hà 2; Nhiệm vụ bất khả thi: Quốc gia bí ẩn... Bà có thể chia sẻ về người con này?

Thomas sinh ngày 11.2.1970 tại Đà Nẵng, sang Mỹ khi 3 tháng tuổi, hơn 2 tuổi thì cha mất. Khi mới qua Mỹ, tôi không có trình độ, thiếu kỹ năng sống nhưng tôi cố gắng đưa con tham gia các hoạt động. Thomas lanh lẹ, thông minh, mau mắn. Học xong lớp 12, lúc đó 18 tuổi, biết tôi có liên hệ với đạo diễn Oliver Stone nên Thomas tự gặp Oliver xin việc làm.

Oliver thấy Thomas dạn dĩ, mau mắn nên nhận ngay vì ông đang cần một chân sai vặt. Oliver sai bảo Thomas, càng sai bảo càng chạy việc, càng chạy việc càng sai bảo nên Thomas mau giỏi nghề.

Thomas dọn lên văn phòng của Oliver làm việc, liên tiếp phụ làm phim về ban nhạc The Doors năm 1990, phim JFK, phim Sinh ngày 4.7 rồi Trời và Đất, toàn các phim lớn. Sau đó Thomas dần làm tự do, rồi rời hãng của Oliver đi làm chỗ khác. Nhờ có lời giới thiệu của Oliver, Thomas đi làm đâu cũng tốt. Con trai tôi học làm phim từ công việc chứ không được học hành đào tạo chính quy.

Gia đình con trai giữa của bà Lệ Lý: nhà sản xuất phim Hollywood - Thomas Hayslip.

Tôi và Thomas vừa làm xong một phim tài liệu về Việt Nam, quay tại Đà Nẵng, Sài Gòn. Chúng tôi dự định làm 3 phim tài liệu: phim về phụ nữ Việt Nam dài 90 phút, lịch sử chiến tranh Việt Nam và phim về hành trình Việt Nam của tôi. Cũng có nhiều lời mời Thomas làm phim liên quan tới đề tài Việt Nam nhưng còn trở ngại nhiều mặt.

Hai mẹ con tôi ước mong làm phim về những đại sự của lịch sử Việt Nam nhưng khó quá, phải xin phép, kiểm duyệt... Tôi 75 tuổi rồi, không đủ năng lượng để làm những việc đó nữa. Tôi nghe nói đang có lời mời Thomas về Việt Nam nói chuyện nghề nghiệp nhưng chưa rõ con sắp xếp được chưa.

Con trai út của bà cũng có nhiều năm về Việt Nam làm việc?

Alan Hayslip làm nhạc nên có thời gian gắn bó với công việc sản xuất nhạc phim. Alan có về Việt Nam làm cho phim Sài Gòn nhật thực của Othello Khanh, Giao lộ định mệnh của Victor Vũ. Thật may mắn khi mọi sự đều tốt đối với cả ba con tôi. Tôi phần nào tự hào về điều đó và nghĩ rằng những việc làm tốt của mình đã để đức lại cho con.

Bài: Trâm Anh - Ảnh: TLNV