Dạo chơi vườn văn Mỹ [Kỳ 7]

Nhà văn nổi tiếng người Mỹ Nathaniel Hawthorne.

Ông là một người quan sát giàu trí tưởng tượng, hay sử dụng hình tượng. Ông là cây bút tiểu thuyết tâm lý đầu tiên của Mỹ, ông đã có ý thức đi vào vô thức, khơi sâu tâm lý tội lỗi. Ông có ảnh hưởng đến nguyên tắc xây dựng truyện ngắn của Edgar Poe.

Nathaniel Hawthorne sinh trưởng trong một gia đình Thanh giáo (puritan) ở Đông Bắc nước Mỹ. Năm 21 tuổi, ông tốt nghiệp đại học. Ông sống với bà mẹ góa nghiêm khắc trong một căn nhà hiu quạnh, bao trùm không khí của những câu chuyện hoang đường. Ông đã sớm trở thành một tâm hồn thần bí.

Những sáng tác của ông, mới đầu là truyện ngắn, sau là tiểu thuyết, đều mang nặng dấu vết một quá khứ khắc khổ của thời Thanh giáo cổ xưa. Được một bạn học giúp đỡ, ông cho ra đời tập một cuốn Chuyện cũ kể lại (Twice Told Tales, 1837) vào năm 33 tuổi.

Từ năm 1839 đến 1841, ông làm ở Sở Thuế quan Boston. Năm 1841, ông tham gia thể nghiệm “Trại Cộng đồng Brook” (Brook Farm Community) của phong trào trí thức không tưởng, trở thành thủ quỹ và chủ nhiệm trại đó một thời gian; ông xuất bản tập hai của Chuyện cũ kể lại. Ông dọn đến ở ngôi nhà cổ của mục sư ở Concord, rồi viết Lớp rêu ngôi nhà cổ của mục sư (Mosses from an Old Manse, 1846).

Ông lại làm nhân viên sở thuế ở Salem, năm 44 tuổi (1848), ông buộc phải thôi việc vì tình hình chính trị đổi thay. Chữ cái màu đỏ tươi (The Scarlet Letter, 1850) và Nhà có bảy đầu hồi (The House of the Seven Gables, 1851) là hai cuốn tiểu thuyết hay nhất của ông. Ông còn viết sách cho thiếu nhi: Một cuốn sách kỳ diệu cho các em trai, em gái (A Wonder Book for Boys and Girls, 1851).

Thời gian sống ở trại Brook đã gợi ý đề tài cho Khúc ca Blithedale (The Blithedale Romance, 1852). Ông làm lãnh sự ở Anh bốn năm, đi Italy và Pháp, lấy hai nước này làm khung cảnh cho cuốn Tượng thần đồng áng bằng cẩm thạch (The Marble Faun, 1860).

Nếu toàn bộ sáng tác của Hawthorne phản ánh băn khoăn tội lỗi mang dấu ấn Thanh giáo, thì cuốn tiểu thuyết Chữ cái màu đỏ tươi là tác phẩm tiêu biểu nhất cho khuynh hướng này. Câu chuyện được đặt trong khung cảnh miền New England, miền đất nhập cư đầu tiên của những người Anh thấm nhuần giáo lý và luật lệ khắt khe của Thanh giáo. Sự việc xảy ra khoảng nửa đầu thế kỷ XVII.

Trong không khí cuồng tín và đề cao đạo lý một cách cực đoan, mục sư trẻ tuổi Arthur Dimmesdale nêu một tấm gương trong sạch, thuyết giáo hùng biện và sống khắc khổ. Ông được các con chiên thành phố Boston tôn làm thánh sống. Vậy mà trong con người phức tạp của ông, ngọn lửa thần bí vẫn nhiều lúc bị ngọn sóng đam mê xác thịt dập tắt. Nhà tu hành đã yêu say đắm cô thợ thêu trẻ và đẹp là Hester Prynne, vợ một lão thầy thuốc xấu xí và độc ác vẫn biền biệt ở châu Âu, hình như đã chết đuối trong một vụ đắm tàu.

Mối tình của nàng và nhà tu hành giấu được Chúa nhưng không giấu được người nữa: nàng đẻ ra một đứa con gái trong khi người tình đi xa. Có con hoang, nàng bị đưa lên bục kẻ có tội, đứng trước công chúng ba tiếng đồng hồ để chịu sỉ nhục; suốt đời, nàng phải đeo trên ngực chữ A đỏ tươi tố cáo nàng là đàn bà chửa hoang (A là chữ đầu của Adultery - tội ngoại tình). Tra khảo thế nào, nàng cũng không chịu khai tên cha đứa trẻ.

Giữa lúc nàng ở trên bục chịu tội thì chồng nàng xuất hiện với một cái tên là Roger Chillingworthe. Roger bắt vợ thề không được hé răng nói cho ai biết sự có mặt của y. Y trả thù một cách ma quái. Y lân la đến xin chữa bệnh cho mục sư Arthur. Linh tính mách cho y biết đó là tình địch. Arthur sống trong đau khổ, hối hận, con người héo hon yếu đuối. Roger ở chung với ông, nên qua những thất thường của người bệnh, đã đoán chắc Arthur là người tình của vợ mình. Y bèn dùng mọi cách để hành hạ tinh thần của Arthur, khiến ông đau đớn ê chề. Trong khi đó, nàng Hester nghiến răng chịu đựng, làm điều thiện, do đó cũng được nhân dân phần nào thương hại. Bảy năm trời đằng đẵng. Nàng lại còn bị giày vò vì đứa con gái Pearl, đứa con “tội lỗi”, tính tình tai ác.

Cuộc chịu đựng của hai người tội lỗi không thể kéo dài mãi được. Nàng thương Arthur quá, nên bỏ qua lời thề với Roger, nói rõ với Arthur y là ai và sự báo thù độc ác của y. Nàng rủ mục sư trốn đi xa, làm lại cuộc đời. Nhưng lão Roger biết được ý đồ ấy. Vả lại, mục sư cũng bị lương tâm cắn rứt và cho là ý định đi trốn như vậy là lời cám dỗ của quỷ. Chỉ còn một cách thoát khỏi nanh vuốt của Roger, đó là tự thú.

Trong một ngày lễ hội, trước đám đông, Arthur gọi Hester và con gái lên bục tội đồ. Một mình ông nhận hết tội trước mọi người, ai cũng sửng sốt. Chiến thắng được mình, ông ngã xuống và tắt thở trong đôi tay của người yêu. Cảnh ấy đã thức tỉnh lương tâm của cô bé Pearl, lần đầu tiên cô khóc, và hôn bố.

Tác phẩm Chữ cái màu đỏ tươi đề cập những ý chủ đạo của tác giả Hawthorne: tất cả mọi người trong cõi lòng đều có một tội lỗi thầm kín - tội lỗi của Roger còn lớn hơn của Arthur vì y đã vi phạm nơi thiêng liêng của một tâm hồn đau khổ. Công lý của con người không hiệu nghiệm.

Chính bản thân kẻ có tội phải chịu sự sám hối trừng phạt nội tâm để vươn lên cái hoàn thiện mà kẻ không hề bị tội lỗi không đạt tới. Quan niệm của Hawthorne vượt ra ngoài tôn giáo và đạo đức khắt khe của Thanh giáo buổi đầu ở Mỹ: tình yêu còn là một sức mạnh của thiên nhiên.

HỮU NGỌC